Diabetes: diagnose en typen

Diabetes mellitus is een chronische stofwisselingsziekte die de energieprocessen in ons lichaam aantast. Na dagelijkse voedselinname wordt een groot deel van de voedingsstoffen afgebroken tot suikers (glucose), die vervolgens naar de bloedvaten worden getransporteerd. Wanneer de bloedsuikerspiegel de ingestelde drempelwaarde overschrijdt, komt de alvleesklier in actie. Deze geeft het hormoon insuline af, de belangrijkste metabolische sleutel tot het gehele energieproces. Dit hormoon regelt nauwkeurig de exacte hoeveelheid glucose die in het bloed wordt afgegeven. Bij diabetespatiënten is de alvleesklier niet in staat voldoende insuline te produceren om deze glucosedoses te reguleren, waardoor deze in het bloed vaak ongecontroleerd stijgen. Dit leidt tot schade aan het zenuwstelsel, de nieren en het hart, en tot nadelige effecten op het gezichtsvermogen.

Het is belangrijk om te weten dat diabetes geen besmettelijke ziekte is. Dat wil zeggen dat u de ziekte niet zelf oploopt als u samenwoont met een diabetespatiënt. Het is niet erfelijk, in die zin dat er, met uitzondering van enkele zeer zeldzame varianten (zoals MODY), geen mogelijkheid is om de ziekte van generatie op generatie over te dragen. Er is echter wel een familiale aanleg, die sterker is bij diabetes type 2. Mensen met een diabetespatiënt in hun eerstegraadsverwanten (ouders, broers en zussen) lopen dus een groter risico om zelf ziek te worden dan mensen die geen familieleden met de ziekte hebben.

Diagnose van diabetes

Diabetes wordt in de volgende typische gevallen vastgesteld:

• Geglyceerd hemoglobine (HbA1c) is groter dan of gelijk aan 6,5%.
• De in het laboratorium gemeten bloedsuikerspiegel is gelijk aan of hoger dan 126 mg/dl ('s ochtends, na 8 uur vasten, in twee gevallen).
• De bloedglucose is gelijk aan of groter dan 200 mg/dL in het tweede uur na een orale glucosebelasting (in twee gevallen).
• De bloedsuikerspiegel is op elk moment van de dag gelijk aan of hoger dan 200 mg/dl, terwijl er sprake is van aandoeningen (symptomen) die kenmerkend zijn voor de ziekte (één omstandigheid is voldoende).

Er zijn ook aandoeningen waarbij de bloedsuikerspiegel niet optimaal is en een verhoogd risico op diabetes in de toekomst met zich meebrengt. Deze aandoeningen worden als volgt gediagnosticeerd en gedefinieerd:

• Geglyceerd hemoglobinegehalte tussen 6,00 en 6,49% (hoog risico op diabetes)
• Nuchtere bloedglucose tussen 100 en 125 mg/dl (verminderde nuchtere bloedglucose)
• Bloedsuikerspiegel twee uur na inname van glucose tussen 140 en 199 mg/dl (glucose-intolerantie).

Ongeveer één op de vijf mensen met deze aandoeningen ontwikkelt binnen vijf jaar diabetes.

Soorten diabetes

Diabetes is een vrij complexe ziekte, omdat er meerdere klinische syndromen bij betrokken zijn. Het kan worden beschouwd als een groep verschillende ziekten, die alleen verbonden zijn door het feit dat de bloedsuikerspiegel hoog is.

De belangrijkste vormen van diabetes zijn:

• Type 1-diabetes (ook wel insulineafhankelijke diabetes genoemd) is auto-immuun van oorsprong en is het gevolg van een relatief snelle vernietiging van de cellen in de alvleesklier die insuline produceren. Deze vernietiging wordt veroorzaakt door stoffen (antistoffen, cytokinen) die door de cellen van het immuunsysteem van het lichaam worden geproduceerd, waarschijnlijk als reactie op een virus of een of meer toxines in de omgeving.
• Diabetes type 2 (ook wel niet-insulineafhankelijk genoemd) ontwikkelt zich over meerdere jaren door een tekort aan insulineproductie, dat echter nooit zo ernstig is als bij diabetes type 1 en niet afhankelijk is van auto-immuniteit. Meerdere genetische afwijkingen en verworven (omgevings)factoren zijn verantwoordelijk voor een insulinetekort dat over het algemeen gepaard gaat met een verminderde insulinewerking. Diabetes type 2 treedt vooral op na de leeftijd van 40 jaar, maar de aanvangsleeftijd neemt af door de toenemende prevalentie van obesitas, zelfs bij jongere mensen.
• Zwangerschapsdiabetes ontstaat tijdens de zwangerschap en verdwijnt meestal na de bevalling. Vrouwen die zwangerschapsdiabetes hebben gehad, lopen het risico om tijdens een volgende zwangerschap opnieuw zwangerschapsdiabetes te ontwikkelen en later in hun leven diabetes type 2.
• Monogene diabetes is een type diabetes waarbij één genetische afwijking hyperglykemie kan veroorzaken. Het is een type diabetes dat van generatie op generatie wordt overgedragen (een grootouder, een ouder en een kind worden getroffen) en zich eerder manifesteert dan diabetes type 2, ondanks het feit dat het veel kenmerken deelt. Een typisch voorbeeld is MODY (Maturity Onset Diabetes of the Young), waarvan er vele varianten bestaan, afhankelijk van het betrokken gen. Deze categorie omvat ook de zeer zeldzame neonatale diabetes en andere, eveneens zeldzame varianten.
• Bij secundaire diabetes en medicijngeïnduceerde diabetes veroorzaken andere ziekten of medicijnen een verminderde insulinesecretie of -effectiviteit. Ziekten die diabetes kunnen veroorzaken zijn onder andere chronische pancreatitis, levercirrose, chronisch nierfalen, acromegalie en het syndroom van Cushing. Diabetes ontwikkelt zich ook wanneer de alvleesklier operatief wordt verwijderd. Diabetes, vooral bij mensen met een aanleg ervoor, kan ontstaan tijdens langdurige behandeling met cortison of andere medicijnen.

Omdat diabetes een verzameling van verschillende ziekten is, heeft elk type unieke symptomen, oorzaken en behandelingen.